تصاحب، تقسیم‌ بندی، انتزاع

گرید سیستم نقشه‌برداری مستطیلی به همه‌ی ساکنین و مهاجرین امکان می‌داد تا با ابتدایی‌ترین وسایل اندازه‌گیری، املاک خود را نقشه‌برداری کنند. به این ترتیب، جفرسون تفکرات اگراریانیستی110 جمهوری‌خواهانه111 خود را به توانایی هر فرد در مالکیت و اندازه‌گیری و سنجیدن قطعه زمین خود، پیوند زد. هر چند، در نهایت اجرای قانون زمین 1785، بسیاری از خصوصیات سیستم نقشه‌برداری زمین جفرسون، مثل صده‌ها و تقسیمات ده‌دهی، را از آن گرفت ولی گرید مستطیلی به عنوان اصل پایه‌ای سازماندهی آن باقی ماند. صده‌های جفرسون جای خود را به ایده‌ی شهرستان‌هایی داد که از هر طرف تا شش مایل امتداد داشتند و به 36 قطعه‌ی مربعی زمین تقسیم‌بندی می‌شدند. این قطعات از طریق مزایده‌ی دولتی به مالکان شخصی فروخته می‌شدند تا بدهی‌های عمومی دولت از طریق آن پرداخت شود. هر یک از قطعات زمین فقط با شماره هایشان شناخته می‌شدند ولی این انتزاع مصرانه حاصل از یک رشته عملیات نقشه‌برداری بود که به هیچ عنوان با صلح و مسالمت انجام نشده بودند. در بین سال‌های 1785 و 1788، یک تیم نقشه برداری در سون رنجز112 -قطعه زمینی در شرق اوهایو– با مقاومت از جانب بومی‌ها مواجه شد. بومی‌ها دریافته بودند که عمل ساده بر جا گذاشتن علائمی بر روی زمین و درختان توسط نقشه بردارها برابر است با سلب مالکیت زمین هایشان. با وجود اینکه منطقه سون رنجز روی نقشه یک چشم انداز گریدبندی شده فوق العاده آرام به‌نظر می‌رسد ولی در واقعیت این لندسکیپ به شدت مورد مناقشه بود و دولت ایالات متحده مجبور به بکارگیری سربازان و ساخت قلعه هایی برای حفاظت از عملیات نقشه برداری شد.
با اینکه نقشه برداری سون رنجز هدف اولیه دولت برای پرداخت بدهی های عمومی از طریق فروش زمین را برآورده نکرد ولی قدم مهمی در روش نقشه برداری برای تصاحب غرب آمریکا بود. مهم تر از همه اینکه قانون زمین 1785 نشان داد که پایه و اساس پیشرفت شهرنشینی در یک منطقه سیرکولاسیون نیست –هر چند که زیرساخت هایی همچون راه آهن نقشی اساسی در استعمار غرب داشتند– بلکه عمل خشونت بار تصاحب زمین و تثبیت کردن آن تصاحب از طریق تقسیم‌بندی است.
گرید نقشی دو جانبه در شهرسازی بازی می‌کند. در وهله‌ی اول، هندسه‌ی آن به‌وضوح مصنوعی است و این نکته را روشن می‌کند که به هیچ عنوان یک نظم طبیعی نیست. قانون ایندیز و گرید جفرسون هیچ‌کدام ماموریت سیاسی خود را پنهان نمی‌کنند. ماموریت آن‌ها آشکارا آوردن تمدن به سرزمینی است که تصور می‌کنند جمعیت ساکن در آن توانایی چنین تسلط فضایی را ندارند. علاوه بر اعمال ایده‌ی مالکیت، گرید یک ابزار ایدئولوژیک هم بود که به واسطه‌ی آن، مردم بومی تحت تاثیر قدرت بی‌حد و مرز استعمارگران در تسلط بر روی زمین قرار می‌گرفتند. با این حال، وقتی گریدها تبدیل به قانون سکونتگاه‌های استعماری شدند، این
هندسه ظاهری چنان فراگیر شد که تقریباً طبیعی جلوه کند و در نتیجه این واقعیت که در واقع ابزاری برای تبدیل‌کردن زمین به کالا بوده است، از چشم پنهان شود.

6. شهرنشینی

با اینکه گریدهای جفرسون و قانون زمین 1785 منطبق بر سیستم جهانی مدارها و نصف‌النهارها بودند ولی حیطه‌ی آن‌ها محدود به یک کشور بود. با گسترش روند صنعتی‌سازی در قرن نوزدهم، ایده‌ی یک شبکه‌ی مبتنی بر گرید که کل دنیا را در بر بگیرد، به‌عنوان شهرسازی نامتناهی شکل گرفت. امروزه، واژه اوربان113 به طور عمومی برای اشاره به چیزهایی که «مربوط به شهر» هستند و برای تفکیک آن‌ها از مناطق روستایی استفاده می‌شود. وقتی مهندس اسپانیایی، ایلدوفانس سردا114، برای اولین بار اصطلاح شهرنشینی115 را در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم به‌کار برد، معنایی بسیار خاص برای آن در ذهن داشت. سردا در کتابش تئوری عام شهرنشینی116 که در سال 1867 منتشر شد، شهرنشینی را «اقیانوس چرخان وسیعی از افراد، چیزها، علائق از هر نوع و هزاران المان متنوع» تعریف می‌کند که به طور متقابل عمل می‌کنند و در نتیجه کلیتی را تشکیل می‌دهند که هیچ یک از اشکال ارضی متناهی قدیمی، همچون شهرهای دیوارکشی شده قدیمی، نمی توانند آن را در بر بگیرند. از نظر سردا، وضعیت اوربان نیازمند نوع کاملاً جدیدی از طراحی بود که او اوربانیسم117 (شهرسازی) نامید و تمرکز آن دیگر صرفاً بر روی فرم شهر نبود بلکه بر روی کل کاربری منطقه سکونت شده به عنوان یک سیسم زیرساختی بزرگ مقیاس بود. رویکرد او به شهرنشینی بدین معنی بود که طراحی شهری شامل استفاده از داده های آماری، دیاگرام های سیرکولاسیون و نقشه‌ی منابع طبیعی هم میشد – به‌طور خلاصه، هر نوع اطلاعاتی که منجر به دانشی جامع از سکونت گاه انسان در ورای شواهد فیزیکی شهر به عنوان فرم ساخته شده، می‌شد.
پروژه‌ای که منبع الهام سردا برای نوشتن یک تئوری شهرنشینی شد، نقشه‌ی او برای گسترش شهر بارسلونا در سال 1859 بود. با هجوم گسترده مهاجرانی که جذب پیشرفت صنعتی بارسلونا در نیمه‌ی اول قرن نوزدهم شده بودند، تعداد بی‌سابقه‌ای از مردم، بیماری‌های همه‌گیر و مشکلات اجتماعی گریبان‌گیر این شهر شدند. این شرایط مسئولان شهر را واداشت تا نقشه‌ای جدید برای گسترش شهر به فراتر از مرزهای قرون وسطایی آن را پیاده سازی کنند. سردا دریافته بود که صنعتی شدن نیازمند نوع کاملا جدیدی از زندگی و کار بود. او همچنین منتقد روش سنتی ساخت شهر و تمرکز آن بر طراحی فرم شهری بود. به علاوه، او منتقد این سنت هم بود که ساختمان‌ها و میادین یادمانی بزرگ که توسط خیابان های بزرگ به هم متصل می‌شدند، به عنوان سازه اصلی شهر استفاده می‌شدند. او معتقد بود که این رویکرد از کار افتاده است زیرا بازتابی از یک سازماندهی به شدت مبتنی بر سلسله مراتب اجتماعی است که خصومت طبقاتی را بر می‌انگیزد. برای حل این مشکلات و ارائه روشی کارآمدتر برای مدیریت سیرکولاسیون، سردا پیشنهاد داد تا بارسلونا توسط گریدی از بلوک های 133 در 133 متری گسترش یابد که امکان توزیع برابر خدمات و راه‌ها در کل شهر را مهیا می‌کرد. این بلوک‌ها بر اساس تراکم 250 نفر در هر هکتار توزیع می‌شدند. این عدد استاندارد پیشنهادی سردا برای تضمین حداکثر نظم اجتماعی بهداشتی بود. در این طرح، فضای شهری به‌مثابه یک پارچه ملیله دوزی شده بی انتها از خانه‌ها، فضاهای کار و خدمات عمومی بود که به‌وسیله مسیرهای کارآمد سیرکولاسیون به هم متصل می‌شدند. این نوع نظم دادن به فضای شهری هسته اصلی اوربانیسم (شهرسازی) سردا را تشکیل می‌داد. از نظر او، این مدل می‌توانست از ایده‌ی شهر به عنوان یک سازه‌ی قدیمی و متناهی فراتر رود و تبدیل به موجودیتی جدید شود که نه شهر بود و نه حومه.
جهان اوربان برای سردا یک مکاشفه‌ی ناگهانی نبود چرا که مقدمات آن قرن‌ها در حال شکل‌گیری بود. در واقع، سردا واژه‌ی جدید اوربانیزیشن118 (شهرنشینی) را بر پایه یک مدل تاریخی ساخت که واژه لاتین اوربز119 بود. در زبان رومیان باستان مفهوم شهر به‌عنوان یک موجودیت سیاسی با کلمه‌ی کیویتاس120 یا اجتماع کیویس‌ها121 (شهروندان) بیان می‌شد. در مقابل، واژه‌ي اوربز بیش‌تر به‌جنبه‌ی دست ساخته‌های مادی که شامل ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها می‌شد، اشاره داشت. سردا در توضیح اوربز، نه تنها تفاوت ظریف بین واژه‌های کیویتاس و اوربز را حذف می‌کند بلکه پیشنهاد می‌کند تا اوربز جایگزین واژه‌ی اسپانیایی سیوداد122 (شهر) شود. این دست‌کاری در واژه‌‌ها‌ی حاکی از این است که سردا ایده شهر به عنوان یک موجودیت سیاسی را به کلی کنار گذاشته و در عوض شهر را یک سیستم تکنوکراتیک فراگیر از خانه‌ها، جابجایی و صنعت می‌داند. با استفاده از واژه اوربز، سردا به یک وضعیت عمومی پیشاسیاسی از زیست در کنار هم (زیست اجتماعی) اشاره می‌کند و سازه‌ی اصلی آن را ویالیداد123 یا سیرکولاسیون می‌نامد. سردا نسبت به سیاست بدگمان بود و آن را یک عاملیت غیرضروری می‌دانست. در عوض ایمان زیادی به تکنولوژی به‌عنوان وسیله‌ای برای بهبود اجتماعی داشت. نباید فراموش کنیم که سردا تئوری خود را در میانه‌یقرنی از انقلاب‌های طبقه‌ی کارگر نوشت. در نقطه مقابل احتمال درگیری طبقاتی، او معتقد بود که نه سیاست، بلکه برنامه ریزی تکنیکال کارآمد می‌تواند این امکان را برای کارگران و سرمایه به وجود بیاورد تا همزیستی مسالمت آمیز داشته باشند. او همچنین معتقد بود که تکنولوژی های جدید نظیر حمل‌و‌نقل خودکار و ارتباطات جمعی منجر به حذف محدودیت‌ها و مرزها شده و دنیا را به یک موجودیت جهانی واحد و در صلح تبدیل خواهد کرد.
هسته‌ی اوربانیسم سردا و نقشه‌ی گرید او برای بارسلونا، مفهوم اینترویا124 بود. اینترویا یک الگوی فضایی بود که هم شامل بلوک‌ها و هم خیابان‌ها می‌شد و اگر سردا به اهدافش در اجرای طرح می‌رسید، باعث میشد تا ذینفعان مختلف همچون دولت، شورای شهر، مالکان و مستاجران ارتباط بیشتری با یکدیگر داشته باشند. به عبارت دیگر، هدف از این گرید یکنواخت راحتی تقسیم‌بندی املاک نبود بلکه ادغام منافع عمومی و خصوصی با یکدیگر در قالب یک دستگاه حکومتی منسجم و خوانا بود. سردا همچنین استفاده‌های بسیار و خلاقانه‌ای از آمار می‌کرد و آن‌ها را در قالب گرافی ارائه کرد که فرآیند انتزاعی رسیدن به نقشه‌هایش را بازنمایی می‌کرد. با این حال فرآیند انتزاعی سیستم برنامه ریزی او، بر خلاف گرید جفرسون، نتیجه‌ی اندازه گیری های قبلی نبود، بلکه تلفیق غایی داده های بی شمار بود. در نقشه سردا، همه چیز به المان هایی تجزیه می‌شوند که مقدار و اندازه گیری آن‌ها بر اساس داده های دقیق عملی که از تحقیقات گسترده سردا برای شهر بارسلونا حاصل شده، بهینه شده است. گرید باعث می‌شد سردا نه تنها بتواند جمعیت و امکانات عمومی را به طور یکنواخت در شهر پخش کند، بلکه این امکان را هم در اختیار او می‌گذاشت تا بین المان های از پیش تعریف شده همجون تقاطع ها، نوع خانه‌ها و برنامه کاربری زمین‌ها با فرصت های اقتصادی و شرایط جمعیتی همبستگی ایجاد کند. بنابراین نقشه سردا بر اساس یک فرآیند انتزاعی بی سابقه طراحی شده بود. در این فرآیند هر یک از جزییات معماری و شهری به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شود که از یک منطق اکیدا اقتصادی پیروی می‌کند. هم در نقشه بارسلونا و هم در کتاب تئوری عام شهرنشینی، ساخت شهر دیگر بر یک فرم خاص تمرکز ندارد. در واقع، حضور همیشگی الگوی گرید تبدیل به یک وسیله فضایی می‌شود که نیاز به تصمیمات فرمی را تا حد ممکن کاهش می‌دهد. در نقشه‌ها و دیاگرام های سردا، گرید بر همه چیز، از برنامه ریزی گرفته تا جزییات معماری، حاکم است. همه زوایای زندگی انسانی – از امور زندگی گرفته تا امور کاری، از فرهنگ تا سلامت، مغازه های خرده فروشی تا پارک‌ها – بر اساس منطق مستطیلی تسلیم ناپذیر گرید انتزاع می‌شود تا فضای شهری به مثابه یک اویکوس (خانه یونانی) غول آسا و فراگیر، قابل مدیریت شود.
فاکتورهای کلیدی گرید شهری سردا تراکم پایین و فراوانی امکانات عمومی در آن بود. سردا، به عنوان یک برنامه ریز اصلاح طلب، قاطعانه باور داشت که همه، از کارگرها گرفته تا سرمایه داران، به خاطر منافع اجتماعی با کمال میل در تعادل اجتماعی اینترویا مشارکت خواهندکرد. اما بودجه عمومی ناکافی مسئولین شهری را مجبورکرد برای تامین مالی طرح گسترش، به سرمایه گذاران خصوصی روی بیاورند و تمایل مالکان زمین‌ها برای سود بردن از دارایی هایشان باعث شد تا طرح شهری برابری طلبانه سردا به طور اساسی تغییر‌کند. با سرمایه‌گذاری کلان در طرح توسعه، سرمایه گذاران عملاً این اختیار را پیدا کردند که اجرای طرح را پیش ببرند. در بعضی از موارد، کارتل های سرمایه گذاران و سازندگان کل یک بلوک یا حتی دسته ای از بلوک‌ها را می‌خریدند و در نتیجه بخشی از گرید را خصوصی می‌کردند. به علاوه، برای سرعت دادن به طرح توسعه، مسئولین شهری تصمیم گرفتند تا عوارض شهرداری پرداخت شده توسط مالکان، به جای آنکه به یک صندوق شهری برای کل طرح توسعه ریخته شود، مستقیم صرف مخارج شهرسازی فضاهای عمومی در نزدیکی همان املاک شود. از نظر سردا، گرید وسیله ای بود برای توسعه یکنواخت منابع و سرمایه ولی در عمل، از گرید برای تقسیم کردن زمین به گونه‌ای استفاده شد که مالکان و سازندگان بتوانند از ساخت طرح جدید سرمایه بیشتری جمع کنند. برای مثال، گوشه های پخ شده معروف بلوک های این طرح – که سردا طراحی کرده بود تا به سیرکولاسیون در تقاطع‌ها کمک کند – باعث شد تا فضاهای تجاری قرار گرفته در طبقه همکف و گوشه این شبه مربع‌ها نرخ اجاره بیشتری داشته باشند. در نهایت، اجرای گرید سردا تفاوت چندانی با اجرای قانونی زمین 1785 در آمریکا نداشت. در هر دو مورد، دولت یک تصاحب کننده بزرگ قانونی بود که به نفع مالکان شخصی عمل می‌کرد و سپس این مالکان برای استفاده از زمین و ساختمان از مستاجران اجاره دریافت می‌کردند. شهرنشینی فراگیر در کل دنیای امروز دقیقا بر مبنای همان قواعد حاصل شده است. گرید شهری معاصر اعمال یک رژیم مطلق مالکیت است. سردا تلاش کرد تا سیرکولاسیون را به مهم ترین داده فضایی شهرسازی تبدیل کند ولی ایده مالکیت و اشتهای بی رحم آن برای تصاحب منابع و ارزش گذاری اقتصادی بود که کنترل گرید منطقی او را به دست گرفت.

7. سیرکولاسیون و مالکیت

احتمالا اصیل ترین گرید شهری در آمریکای شمالی مربوط به فیلادلفیا است. فیلادلفیا125 که در سال 1682 توسط ویلیام پن126 تاسیس شده، یکی از مهم‌ترین سرمایه‌گذاری‌هایی است که با حمایت شاه چارلز دوم بر روی سکونتگاه های ساخته شده در مستعمرات انگلیس انجام شده است. شاه چارلز دوم امتیاز بهره برداری از زمین‌ها را به پن داد تا این طرح را پیش ببرد. نقشه شهر در سال 1683 توسط نقشه برداری به نام توماس هولم127 کشیده شد. هولم همچنین به درخواست پن، نقشه ای با جزییات از اطراف شهر نیز ترسیم کرد تا آن زمین‌ها را برای مهاجران احتمالی یا «خریداران اولیه» تبلیغ کنند. نکته جالب توجه نقشه هولم گرید شهر است که حدود املاک را چه در داخل و چه بیرون از شهر مشخص می‌کند. در این نقشه، زمین های بیرون از شهر به شکل قطعات قابل فروش ارائه شده اند.
حدود 300 سال بعد، بین سال های 1952 و 1953، لویی کان128 به عنوان مشاور معمار در سازمان نوسازی فیلادلفیا129 بر روی یک سری نقشه‌ی شهری کار می‌کرد که تمرکز آن بر روی سازماندهی ترافیک اتوموبیل‌ها بود. زمانی که کان مشغول تهیه این نقشه‌ها بود، فیلادلفیا در حال طی کردن یک پروسه‌ی نوسازی شهری بود؛ نوعی از تغییر و تحول که در تمام شهرهای بزرگ ایالات متحده در حال وقوع بود. هدف از برنامه‌ی نوسازی شهری این بود که جایگاه اقتصادی برتر مراکز شهرها را در مقابل رشد مناطق حومه شهر، که در دهه‌های پس از جنگ جهانی دوم رخ داده بود، حفظ کند. ولی بزرگترین (وتاثیرگذارترین) دستور کار جانبی این طرح، به دست گرفتن مرکز شهرها توسط سرمایه خصوصی بود و این اتفاق عامدانه از طرف مقامات محلی و دولت فدرال حمایت میشد. هدف نهایی نوسازی شهری بالا بردنِ ارزش محلات مرکز شهر بود که منجر به جابجایی ساکنین محلی آن محلات، به خصوص افریقایی-آمریکایی ها، شد. به بهانه بهبود مناطق مسکونی فرسوده که عمدتا ساکنین آن‌ها اقلیت‌ها بودند، آژانس های نوسازی شهری زمین‌ها را برای بازسازی در اختیار سرمایه گذاران خصوصی می‌گذاشتند تا سود بیشتری به دست بیاورند. با اینکه برنامه نوسازی فیلادلفیا نسبت به دیگر شهرها کمتر مهاجمانه بود ولی هدف اصلی آن یکسان بود و بخش عمده شهر به دست سازندگان بخش خصوصی افتاد که با سلب مالکیت محله‌ها از دست ساکنین اقلیت شان، چهره شهر را دگرگون کردند.
در بستر چنین دگرگونی هایی که ناشی از نوسازی شهری بودند، نگاه کردن به طرح هایی که کان در دهه 1950 برای فیلادلفیا کشید، جالب توجه است. کان وضع موجود شهر را با استفاده از یک سری علائم انتزاعی به تصویر کشید: نقطه چین برای نشان دادن سیرکولاسیون آهسته که او «استاکاتو 130» (مکث دار) می‌نامید، فلش برای سیرکولاسیون سریع یا «حرکت131»، خطوط مارپیچ برای محل توقف یا پارکینگ و ضربدر برای تقاطع ها. فیلادلفیای ترسیم شده توسط کان چیزی به جز علائمی برای نشان دادن جریان ترافیک نیست و همه موارد دیگر حذف شده اند. او متوجه شد که مشکل اصلی ترافیک فیلادلفیا تعداد زیاد تقاطع های شهر است. هر کسی که تجربه رانندگی در یک شهر مبتنی بر گرید را داشته باشد، می‌داند که تعداد زیاد تقاطع‌ها رفت و آمد را کند و رانندگی را تبدیل به یک مصیبت می‌کند. برای حل این مشکل، کان پیشنهاد کرد با برپاکردن یک سلسله مراتب سرعت از بزرگراه‌ها تا خیابان‌های پیاده و کاهش شدید تعداد تقاطع‌ها به فقط چند عدد، نظم جریان ترافیک شهر عوض شود. به‌علاوه، یک المان معماری کلیدی در طرح پیشنهادی او، جایگذاری استراتژیک پارکینگ‌ها بود تا استفاده از وسایل نقلیه شخصی برای رسیدن به مرکز شهر را تشویق کند. بدین طریق، با سازماندهی بزرگراه‌ها به‌مثابه «رودخانه ها» و پارکینگ‌ها به‌مثابه «بندرگاه‌ها»، کانسپت شهر او ارکستری از حرکت سواره بود. وقتی رانندگان به بندرگاه‌ها می‌رسیدند، دیگر نیازی به ماشین‌هایشان نداشتند و می‌توانستند در مسیرهای پیاده راه بروند. کان می‌دانست که این مسیرهای پیاده اکثرا به فعالیت های خرده فروشی کمک می‌کنند. از دهه 1950، سرمایه گذاران فعالیت های خاصی را شرط لازم الاجرای زندگی شهری موفق می‌دانستند: رانندگی و خرید. هدف کان از ارائه چنین تصویر ایده‌آل‌گرایانه‌ای از «زندگی شهری» انتقال این پیام بود که مرکز شهر محیطی خصومت‌آمیز برای این فعالیت‌ها نیست. با اینکه طرح پیشنهادی کان هرگز اجرا نشد ولی منطق پشت آن تجلی فلسفه موجود در پروژه نوسازی شهری بود. اگر یکی از اهداف اصلی نوسازی شهری ارتقای زیرساخت‌های شهر باشد تا شهر روان‌تر شده و بتواند تعداد بیش‌تری اتومبیل شخصی را در خود جای دهد، چنین هدفی برای به کارگیری سرمایه های خصوصی ضروری است زیرا این سرمایه‌ها به دنبال تحکیم سلطه خود بر شهر بودند.
گرید شهری دوباره در اینجا هم نقش مهمی بازی می‌کند زیرا به مسئولان شهری امکان می‌دهد خیلی راحت و دقیق شهر را به بخش هایی با حد و حدود مرتب تقسیم بندی کرده و به سرمایه گذاران خصوصی بفروشند. وقتی محدوده های با اولویت تر مشخص شدند، دغدغه اصلی آژانس های نوسازی شهری ترافیک بود زیرا آن‌ها دریافته بودند کلید افزایش ارزش زمین، دسترسی سریع با ماشین بود. با اینکه هدف صریح و رسمی مطالعات ترافیکی کان، هماهنگ سازی روان حرکت بود، هدف ضمنی آن، تبدیل شهر به زمینی سودسازتر برای سرمایه گذاری بود. مطالعات انتزاعی و ظریفانه ای که کان در مورد ترافیک انجام داد، تصویری ناخواسته از تصاحب شهر به دست سرمایه داران دوران بعد از جنگ ارائه می‌کند. حتی اگر به‌نظر برسد که فرم شهری کان از املاک جدا شده است، طرح پیشنهادی او نقش استراتژیکی را نشان می‌دهد که «بهبود» ترافیک در جنگ علیه اقلیت های شهری، که مصمم به مبارزه با جابجاییشان هستند، بازی می‌کند.