تایپ برای تایپ

پرسش از تایپولوژی در معماری همان پرسش از ماهیت خود اثر معماری‌ است. پاسخ‌ به این پرسش برای هر نسل به معنای بازتعریف ماهیت معماری و توضیح تمام مسائل مرتبط با آن بوده است. این کار به نوبه‌ی خود نیازمند پی‌ریزی یک نظریه‌ است که با این پرسش حتمی آغاز می‌شود: اثر معماری چگونه ابژه‌ای ا‌ست؟ برای پاسخ به این پرسش درنهایت باید به مساله‌ی تایپ بازگشت . رافائل مونئو- درباره‌ی تایپولوژی

ریشه‌ی واژه‌ی تایپ، فعلی یونانی۱ به معنی ضربه‌زدن است. در لاتین از واژه‌ی «تیپوس2» که از همین ریشه می‌آید، معانی‌ای مانند فیگور، تصویر یا فرم را مراد می‌کرده‌اند. پیوند واژه‌ی تایپ با صنعت نوشتار، به اوایل قرن هجدهم میلادی برمی‌گردد. برای چاپ، بلاک‌هایی مربعی از چوب یا فلز می‌ساختند که بر هر کدام از این بلاک‌ها، کاراکتری نقش بسته بود. با کنار هم گذاشتن بلاک‌ها، کلمات ساخته می‌شدند و جملات شکل می‌گرفتند. این بلاک‌ها را تایپ می‌نامیدند و از آن‌جاست که ما امروز گاهی به جای فعل نوشتن از تایپ‌کردن استفاده می‌کنیم.

در قرن نوزدهم میلادی است که این واژه در ادبیات معماری، تبلور می‌یابد. کترِمِر دو کوئینسی3 در جلد سوم دانشنامه‌ی روش‌مند4 خود، مدخلی را به تایپ اختصاص می‌دهد. در تلقی دو کوئینسی، تایپ را کمتر می‌توان تصویری از چیزی دانست که دقیقاً کپی یا تقلید می‌شود بلکه تایپ، ایده‌ای از عنصری است که خودش باید به‌عنوان قاعده‌ای برای مدل عمل کند. به واسطه‌ی همین ویژگی تایپ است که می‌توان اشیایی را تولید کرد که با اینکه شباهت چندانی به یکدیگر ندارند، ولی گویی همه به یک طبیعت چنگ می‌زنند. از منظر کترِمِر، در آفرینش اثر معماری، تایپ بیشتر به اندیشه و ایده‌ای اشاره دارد که طرح را هدایت می‌کند تا این‌که به یک شی مشخص مثل کالبد ساختمان دلالت کند.

تایپ با تایپولوژی پیوندی ناگسستنی داشته و نظریه‌پردازان و معماران با شیوه‌‌های متفاوتی به هر دوی این مفاهیم، نزدیک شده و آن‌ها را صورت‌بندی کرده‌اند. در مقاله‌ی اول این شماره، با عنوان «نقشه‌ی تایپولوژی» که متن مروری «هزارتو» است، تلاش کرده‌ایم تا جغرافیایی از شیوه‌های مواجهه با تایپ و تایپولوژی را درمیان منتقدان و معماران ترسیم کنیم. این متن، این شیوه‌ها را در چهار دسته‌ی؛ فرم‌های بنیادین؛ تایپ به مثابه یک ضرورت تکتونیک ، مدرنیسم‌ و تایپ‌‌های عملکرد مبنا، عناصر شهری؛ تایپ به مثابه ژرف‌ساخت و توپولوژی بررسی ‌می‌کند.

بعد از متن مروری و در بخش دوم، متن‌های ترجمه شده آمده‌اند. از پنج متن ترجمه‌شده، سه متن را از کتاب «نظریه‌پردازیِ دستورکاری جدید برای معماری5» انتخاب کرده‌ایم. «جولیو کارلو آرگان» در «درباره‌ی تیپ‌بندی معماری» به این موضوع می‌پردازد که تیپ‌ها در معماری چگونه به وجود می‌آیند و نسبت‌شان با امر خلاقه چگونه است. «تیپ‌بندی و روش طراحی» به نویسندگی «آلن کولکوهون»، نسبت تایپ با فرآیند طراحی را مورد تامل قرار می‌دهد. «آنتونی ویدلر» با «تیپ‌‌‌بندی نوع سوم»، سه تایپولوژی را در تاریخ معماری برجسته می‌کند. پرونده‌ی ترجمه‌ی ما با دو متنِ «درباره‌ی تایپولوژی» از رافائل مونئو و «استدلال تیپی و تیپ‌شناختی» از سم یاکوبی پایان می‌یابد. متن مونئو که این یادداشت را با بخشی از آن آغاز کردیم، از نشریه‌ی آپوزیشن انتخاب شده است

در ادامه، مقاله‌ی «گونه‌های گونه‌شناسی»‌ مروری است بر مواجهه‌هایی که با ایده‌ی تایپ در فضای معماری ایران، رخ داده‌اند. بدنه‌ی اصلی این متن، معطوف به بررسی خوانش‌های منتقدان از آثار سنتی معماری ایران در نسبت با مفهوم تایپ است، پایان‌بخش شماره‌ی «تایپ» هزارتو، نوشته‌هایی است که در رابطه با مفهوم تایپ برای ما ارسال شده‌اند. عناوین متن‌های این بخش، «مقاومت علیه مقاومت»، «تایپ؛ تقابل ایده‌ها»، «فضای شهری»، «طراحی و تایپولوژی» و «تایپولوژی؛ معماری محدودیت‌ها» است. از همکاری با نویسندگان متن‌های ارسالی بسیار خرسندیم و تمام قد قدردان همراهی‌شان هستیم.
در انتها لازم می‌دانیم به این موضوع اشاره کنیم که در برخی از نوشته‌ها، بنا به صلاحدید اعضای هیئت تحریریه، تصاویری با کیفیت بالاتر جایگزین تصاویر اصلی مقالات شده‌اند، همچنین به مقالاتی که از تصاویر و ترسیم‌های کمتری برخوردار بودند، جهت فهم بهتر موضوع، تصاویری اضافه گردیده است.